Een beetje schizofreen blijken we te zijn, volgens bioloog-filosoof Matthijs Schouten van Wageningen Universiteit. Hij doelde daarmee op de manier waarop we ons als mensen tot de natuur verhouden. Op het welkomstfestival ter ere van ons nieuwe pand, inspireerde hij ons met een fascinerende lezing.

Van wie is de natuur?

Voor Matthijs is niets zo fascinerend als verhouding tussen mensen en natuur. Om ons te helpen bij het vinden van onze eigen grondhouding ten aanzien van de natuur én om zijn ‘diagnose’ dat we allemaal een beetje schizofreen zijn te staven, vertelde hij een aantal verhalen. Te beginnen bij het scheppingsverhaal. “Degenen die dit verhaal voor waar aannemen”, sprak Matthijs druk gesticulerend, “geloven dat God zes dagen druk is geweest om de aarde, water en lucht, licht en donker en alle natuur en de dieren te creëren. Speciaal voor de mens, die zelf eigenlijk past last minute werd geschapen. Maar niet iedere religie impliceert dat de aarde en alles erop speciaal voor ons is geschapen. De Joodse heilige geschriften en de Koran gaan bijvoorbeeld meer uit van een soort rentmeesterschap.” En zo bleken ook veel gasten het te zien: we bezitten de aarde niet, maar we hebben haar in bruikleen voor onze kinderen.

Eén met de natuur (op zondag)

In het derde verhaal dat Matthijs vertelt, helpt een man in de woestijn een slang om veilig een autoweg over te steken. “De grondhouding van degenen die zich hier iets bij kunnen voorstellen, is dat we ‘partner’ zijn van de natuur”, legde hij uit. Veel luisteraars konden zich hier wel in vinden. Het vierde verhaal, waar nog meer luisteraars zich in konden vinden, gaat uit van ‘participatie’. Mede dankzij oosterse zienswijzen, toegankelijk gemaakt door leermeesters zoals Thich Nhat Hanh, beseffen we dat we altijd verbonden zijn met de natuur. Een stuk papier verbindt ons bijvoorbeeld met de houthakker die de boom voor het papier gekapt heeft, met zijn familie en met het land waarvan ze leven. En dan blijkt er nog een vijfde grondhouding te zijn, genaamd ‘uneo mystica’. Deze benaming is volgens Matthijs meteen het faillissement geweest van de grondhouding die er kortgezegd vanuit gaat dat er geen enkel onderscheid is tussen ons en de natuur. En hier bleken nóg meer luisteraars zich in te kunnen vinden.

Wereldbeeld versus gedrag

Maar… als wij onszelf beschouwen als onderdeel van de natuur, waarom gaan we dan zo onverantwoordelijk met onze planeet om? Dat is natuurlijk de grote vraag. Matthijs: “Op onze zondagswandeling voelen we ons helemaal één met de natuur maar op maandag gebeurt er iets geks. Dan gaan we naar ons werk, investeren we in zaken waar we niet achter staan en ineens zijn we weer heerser. Hoe kan dat in een tijd waarin het klimaat merkbaar verandert en we hier zelf de gevolgen al van ondervinden?”

Schizofrenie

Matthijs ziet bij veel mensen hetzelfde gebeuren. “Er bestaat een schizofrenie tussen kennen, weten, ervaren en oplossen”, zegt hij. “We weten eigenlijk wel dat ons gedrag niet in lijn ligt met ons wereldbeeld, maar veranderen is ook lastig, want: we voelen ons zo machteloos! We worden verlamd door het gevoel dat we in ons eentje toch niets kunnen beginnen.” Meerdere luisteraars zitten druk te knikken. Wat Matthijs zegt is heel herkenbaar.

Alles wat je doet, doet ertoe

Een pasklaar antwoord voor onze schizofrenie, klimaatdepressie en duurzaamheidsverlamming heeft Matthijs niet. “Maar elke ochtend even stilstaan bij het wonder van het bestaan zou al helpen”, meent hij. “Dan zie je de samenhang weer en dan ben je nooit onbetekenend of machteloos. Je bent niet afgescheiden van alles om je heen. Je kunt er nooit níét toedoen. Door te zijn, co-creëer je de wereld. Alles wat je denkt, doet en zegt is een bijdrage aan de toekomst van de wereld. Je kunt de gevolgen van je daden en woorden nooit overzien. Je raakt op elk moment de wereld aan, op zo’n wijze dat het in de hele wereld resoneert.” Zijn belangrijkste advies: ‘leef naar je grondhouding, naar wat je werkelijk wilt zijn. In die intentie creëer je een andere wereld. Als twintig procent van de mensen dat doet, ontstaat er al een tipping point.”